Bệnh Viêm da nổi cục, còn gọi là bệnh Viêm da nổi cục truyền nhiễm hoặc bệnh Da sần, là bệnh truyền nhiễm do một loại vi rút thuộc học Poxviridae gây ra trên trâu, bò. Vi rút không gây bệnh trên người. Đường truyền lây chủ yếu qua côn trùng đốt như muỗi, ruồi, ve; bệnh cũng có thể lây truyền do vận chuyển trâu, bò mang mầm bệnh, sử dụng chung máng uống, khu vực cho ăn, sữa, tinh dịch và qua tiếp xúc trực tiếp.
Dịch bệnh xảy ra theo mùa, chủ yếu vào những tháng ấm, khi côn trùng hoạt động mạnh và phong phú nhất, gây thiệt hại về năng suất do sản lượng sữa giảm mạnh, giảm khả năng sinh sản, sảy thai, tổn thương da, giảm tăng trọng và có thể chết, gây tổn thất về kinh tế do hạn chế vận chuyển và thương mại.
Đặc điểm của vi rút gây bệnh: Vi rút gây bệnh Viêm da nổi cục thuộc họ Poxviridae, chi Capripoxvirus, cùng chi với vi rút gây bệnh Đậu trên dê, cừu.
Vi rút có thể bị tiêu diệt ở nhiệt độ 55oC trong 2 giờ, 65oC trong 30 phút. Vi rút có thể được hồi phục từ những nốt sần trên da được giữ ở nhiệt độ -80oC trong 10 năm và dịch nuôi cấy mô nhiễm vi rút được bảo quản ở nhiệt độ 4oC trong 6 tháng.
Vi rút nhạy cảm với môi trường pH kiềm hoặc a xít, có thể tồn tại ở môi trường pH = 6,6-8,6 trong 5 ngày ở nhiệt độ 37oC.
Hóa chất sử dụng để diệt vi rút Viêm da nổi cục bao gồm ether (20%), chloroform, formalin (1%), phenol (2% trong 15 phút), sodium hypochlorite (2-3%), hợp chất iodine (pha loãng 1:33), Virkon (2%), hợp chất amoni bậc bốn (0,5%) và một số chất tẩy rửa như sodium dodecyl sulphate.
Vi rút Viêm da nổi cục rất ổn định, tồn tại trong thời gian dài ngoài môi trường, đặc biệt là ở dạng vảy khô, tổn tại trong các nốt da hoại tử trên 33 ngày, trong các lớp vảy khô lên đến 35 ngày và ít nhất 18 ngày trong da phơi khô. Vi rút nhạy cảm với ánh sáng mặt trời và chất tẩy rửa có chứa dung môi lipid, nhưng trong điều kiện môi trường tối và ẩm ướt, ví dụ như chuồng trại ô nhiễm, vi rút có thể tồn tại trong nhiều tháng.
Đặc điểm dịch tễ: Động vật mẫn cảm với vi rút Viêm da nổi cục là trâu bò. Tỷ lệ trâu bò mắc bệnh khoảng 10-20%; tỷ lệ chết khoảng 1-5%. Thời gian ủ bệnh trung bình khaonrg 4-14 ngày. Côn trùng chân đốt được xem là tác nhân truyền bệnh Viêm da nổi cục
Triệu chứng, bệnh tích: Trâu, bò mắc bệnh có những dấu hiệu sau:
- Sốt cao, có thể trên 41oC.
- Giảm năng suất sữa rõ rệt ở gia súc đang cho con bú.
- Suy nhược, bỏ ăn và hốc hác.
- Viêm mũi, viêm kết mạc và tiết nhiều nước bọt.
- Sưng hạch bạch huyết bề mặt.
- Hình thành các nốt sần có đường kính từ 2-55 cm, đặc biệt là ở da đầu, cổ, chân, bầu vú, cơ quan sinh dục và đáy chậy trong vòng 48 giờ sau khi bắt đầu phản ứng sốt. Các nốt sần này có hình tròn, chắc, và nhô cao.
- Các nốt sần lướn có thể bị hoại tử và cuối cùng là xơ hóa và tồn tại trong vài tháng; để lại các vết sẹo có thể tồn tại vĩnh viễn.
- Các mụn nước, vết hoại tử và vết loét có thể xuất hiện ở màng nhầy của miệng và đường tiêu hóa, khí quản, và phổi.
- Các chân và các bộ phận vùng bụng khác của cơ thể (da, wusc, bìu, âm hộ…) có thể bị tiết dịch, khiến con vật không muốn di chuyển.
- Bò đực có thể bị vô sinh vĩnh viễn hoặc tạm thời.
- Bò mang thai có thể sảy thai và động dục trong vài tháng.
Chẩn đoán bệnh: Chẩn đoán sơ bộ tại thực địa dựa trên những biểu hiện như sốt và các nốt sần đặc trưng trên da trâu, bò mắc bệnh. Ngoài ra có thể dựa trên xét nghệm các mẫu da tổn thương, vảy, máu được chống đông bằng EDTA hoặc gạc nước bọt. Vảy và da có thể được giữ trong ống lấy mẫu sạch hoặc các dụng cụ khác mà không cần bảo quản trong môi trường vận chuyển khi gửi mẫu đi xét nghiệm.
Phòng chống bệnh: Cần hạn chế nhập khẩu trâu, bò và một số sản phẩm trâu bò; áp dụng giám sát phát hiện bệnh trong phạm vi tối thiểu là 20 km từ quốc gia hoặc vùng có dịch./.