I. ĐẶC TÍNH, TÁC HẠI, NGUYÊN NHÂN LAY LAN LÚA CỎ

1. Đặc tính lúa cỏ

Lúa cỏ có đặc điểm rất giống lúa thường nhưng thời gian sinh trưởng ngắn hơn lúa trồng , thân mảnh và đứng, phiến lá nhỏ, thường có màu vàng hơn lúa trồng, đẻ nhánh kém, thân mảnh, lóng vươn dài, lá thưa, có dạng rất nhiều kiểu hình dạng hạt (có râu, không có râu, hạt tròn màu đậm hơn lúa thường…). Giai đoạn trỗ bông lúa cỏ trỗ sớm hơn lúa trồng từ 5-7 ngày, thời gian trỗ kéo dài, trên bông có hạt đang phơi màu, hạt ngậm sữa, hạt chắc xanh nên không có sự đồng đều về màu sắc bông lúa như lúa trồng, hạt lúa cỏ rất dễ rụng khi có gió thoảng qua hoặc do tác động của các biện pháp chăm sóc.

Sau khi hạt lúa cỏ rụng xuống nếu gặp điều kiện thuận lợi có thể nảy mầm ngay, nếu gặp điều kiện bất thuận (khô hạn, vùi sâu trong bùn, …) hạt có thể ngủ nghỉ nhưng vẫn có sức sống cao, duy trì sức nảy mầm trong vài năm. Do vậy lúa cỏ tồn tại, tích tụ lâu trong đất và tăng dần số lượng qua các vụ. Lúa cỏ xuất hiện ở tất cả các vụ trồng lúa nhưng nhiều ở vụ Hè Thu.

Hình 1: Một số dạng hạt Lúa cỏ

2. Tác hại của lúa cỏ: Lúa cỏ cạnh tranh trực tiếp về dinh dưỡng và ánh sáng với lúa trồng làm giảm năng suất của lúa. Lúa cỏ có thể gây thất thu năng suất từ 15-20%, thậm chí mất trắng, đồng thời lây nhiễm nặng cho những vụ sau. Ruộng bị nhiễm lúa cỏ nặng làm giảm phẩm chất gạo cũng như giảm giá trị tiêu dùng và xuất khẩu (chỉ tiêu độ lẫn tạp).

3. Nguyên nhân lúa cỏ lây lan: Lúa cỏ lây lan do các nguyên nhân sau:

- Hạt giống bị lẫn lúa cỏ.

- Thường xuyên sử dụng lúa thương phẩm làm giống gây hiện tượng lúa  bị phân ly, thoái hóa và xuất hiện lúa cỏ với nhiều kiểu hình khác nhau.

-  Người dân tự để giống lúa, nhất là sử dụng giống trong vùng đã nhiễm lúa cỏ để gieo cấy cho vụ sau làm gia tăng lúa cỏ trên đồng ruộng.

- Thời gian cách ly giữa 2 vụ ngắn nên nguồn hạt lúa cỏ lưu tồn trên đồng ruộng từ những vụ trước chưa được xử lý triệt để.

- Hạt lúa cỏ có thể di chuyển, phát tán theo nguồn nước, động vật hoặc
theo máy móc công cụ (máy làm đất, máy gặt, …) từ ruộng này sang ruộng
khác, nơi này sang nơi khác.

II. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ LÚA CỎ: Lúa cỏ thường rất khó tiêu diệt, chi phí phòng trừ rất cao. Cần áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp mới mang lại hiệu quả như:

1. Chọn giống lúa đảm bảo chất lượng: Sử dụng giống lúa đạt tiêu chuẩn chất lượng (giống cấp xác nhận, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng để sản xuất).

2. Biện pháp canh tác

- Làm đất kỹ, san phẳng mặt ruộng trước khi gieo sạ.

- Giữ mực nước thường xuyên trong ruộng từ 1-3 cm đến khi cây lúa kết thúc đẻ nhánh hữu hiệu để hạn chế lúa cỏ nảy mầm và phát triển.

- Những vùng có tập quán sạ lan (gieo vãi) mà nhiễm lúa cỏ cần chuyển
sang sạ hàng hoặc cấy để giúp dễ dàng nhận biết và loại bỏ lúa cỏ ngay từ khi cây còn nhỏ.

- Những khu vực đã nhiễm lúa cỏ nhiều cần luân canh lúa với cây trồng
cạn hoặc cây trồng nước nhưng khác họ để loại bỏ lúa cỏ sau 1-2 vụ.

- Những ruộng bị nhiễm lúa cỏ nặng ở vụ trước nhưng chưa được xử lý
thì đầu vụ sau khi thời tiết còn thuận lợi, nền nhiệt còn cao, lấy nước và
tiến hành cày nông rồi rút cạn nước ruộng (như gieo mạ) để nhử lúa cỏ nẩy mầm. Khi cây lúa cỏ có 3 - 5 lá tiến hành lấy nước cày lật úp, làm đất nhuyễn để diệt lúa cỏ ngay khi còn non. Nếu có đủ thời gian, biện pháp này cần
làm lặp lại 2 - 3 lần sẽ diệt được hầu hết hạt lúa cỏ bị vùi trong đất.

- Vệ sinh máy gặt, máy cày để hạt lúa cỏ không theo máy móc lây lan sang khu ruộng khác, từ vùng bị nhiễm lúa cỏ sang vùng không bị nhiễm lúa cỏ.

- Nhổ, khử lúa cỏ sau khi mọc:

+ Giai đoạn lúa đẻ nhánh - phân hóa đòng:

P Đối với lúa cấy hoặc sạ hàng: Làm cỏ kết hợp diệt lúa cỏ mọc ngoài bụi lúa cấy, ngoài hàng lúa.

P Đối với lúa gieo sạ: Đi theo từng lối hoặc hàng, quan sát kỹ và nhổ
bỏ những cây lúa có đặc điểm khác với giống lúa trồng về kiểu hình (màu
sắc thân, màu sắc lá, chiều cao cây, góc lá, độ rộng phiến lá, …).

+ Giai đoạn lúa đòng - trỗ: Cắt các bông lúa cỏ khi mới trỗ - ngậm
sữa; riêng bông lúa cỏ chắc xanh - chín phải cắt cho vào túi tránh rơi hạt trên ruộng và đem tiêu hủy (cho gia cầm ăn hoặc đốt). Tuyệt đối không được để bông lúa cỏ đã sắp chín - chín trên ruộng, bờ ruộng hoặc vứt xuống kênh mương
dẫn nước.

3. Biện pháp sinh học: Khi thu hoạch xong có thể đưa vịt vào ruộng để ăn các hạt lúa rụng trên ruộng trong đó có cả hạt lúa cỏ.

Hình 2: Đưa vịt chạy đồng vào ruộng để ăn hạt lúa cỏ

4. Biện pháp hóa học: Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật có hoạt chất Pretilachlor trong Danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng tại Việt Nam (lưu ý tuân thủ đúng hướng dẫn của nhà sản xuất và nguyên tắc 4 đúng)./.